Specjalistyczny język opinii psychologiczno-pedagogicznych, jest często niezrozumiały. Postaram się bazując na opracowaniach prof. M. Bogdanowicz, objaśnić najistotniejsze terminy.
- Analiza i synteza:
Analiza – ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe,
Synteza – ogół czynności dokonywania scalania poszczególnych elementów w całość,
- Analiza głoskowa – umiejętność rozkładania słów na głoski,
- Analiza sylabowa – umiejętność rozkładania słów na sylaby,
- Analizatory – są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców w spostrzeżenia. W czytaniu i pisaniu udział biorą trzy analizatory:
– wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, jakimi są np. teksty, wyrazy i tworzące je litery);
– słuchowy (odbiór dźwięków mowy);
– skórno – kinestetyczny ( doznania dotykowo – kinestetyczne z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszającej się ręki trzymającej pióro podczas pisania).
Każdy z analizatorów musi dobrze funkcjonować samodzielnie, jak również dobrze współpracować z innymi.
- Błędy specyficzne – błędy typowe, charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej, będące jej symptomami,
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej):
– mylenie liter o podobnym kształcie, np. a – o, t – ł, m – n
– mylne odtwarzanie położenia liter, np. b –p, d – g, u – n
– pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych
– błędy typowo ortograficzne ó – u, ż – rz, ch –h
– mylenie liter rzadziej używanych, H – f – F, Ł – F itp.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo – językowych:
– opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów
– dodawanie liter
– podwajanie liter
– przestawianie kolejności liter
– łączenie i rozdzielanie wyrazów
– mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne – bezdźwięczne: b –p, d – t, w – f, g – k, dz – c, sz – s
– mylenie samogłosek i – y
– zniekształcanie pisowni całego wyrazu ( wyrazy bezsensowne )
– mylenie wyrazów podobnie brzmiących
– błędy w zmiękczeniach
– trudności z różnicowaniem i – j
– trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on, -em, -en.
- Dysleksja rozwojowa – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma(dysgrafia). Mogą się one zmniejszać w wyniku intensywnych ćwiczeń zaburzonych funkcji.
- Dysleksja – specyficzne trudności tylko w czytaniu.
- Dysgrafia – trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu pomiędzy literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczanie liter. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji; wzrokowo-ruchowej).
- Dysortografia to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografie rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego.
- Dostosowanie wymagań – egzekwowanie wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia dziecka, a więc słabe oraz mocne strony rozwoju dziecka,
- Funkcje poznawcze – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi (związki zależności), a więc odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza. W czytaniu i pisaniu biorą takie procesy poznawcze jak: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia (analiza i synteza wrażeń) wzrokowe, słuchowo-językowe (w odniesieniu do dźwięków mowy), dotykowe, kinetyczne 9odczuwanie ruchu), orientacja w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni.
- Integracja percepcyjno-motoryczna – prawidłowe współdziałanie funkcji
- percepcyjno-motorycznych (wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych) w czynności czytania i pisania,
- Koordynacja wzrokowo-ruchowa – współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych, współpraca oka i ręki,
- Leworęczność ukryta – używanie podczas pisania prawej ręki, podczas gdy w rzeczywistości lewa ręka jest wiodąca,
- Nauczyciel terapeuta – specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej (w formie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych) uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Zwykle w szkole jest nim pedagog szkolny, bądź nauczyciel posiadający uprawnienia specjalistyczne,
- Orientacja przestrzenna – orientacja w lewej i prawej stronie ciała oraz w kierunkach przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył,
- Percepcja wzrokowa – analiza i synteza wzrokowa, postrzeganie i różnicowanie kształtów, rejestracja położenia przestrzennego elementów. Dzieci mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustrację w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, wykonane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne,
- Praksja – zdolność do wykonywania ruchów celowych, charakterystycznych dla gatunku ludzkiego.
- Rozwój psychoruchowy – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie,
- Rozwój psychoruchowy nieharmonijny (dysharmonijny) – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem,
- Rozwój psychoruchowy zaburzony – zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony, przyspieszony), rytm rozwoju (częściowo opóźniony lub/i przyspieszony) oraz dynamikę (rozwój nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie),
- Ryzyko dysleksji – obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka, które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej,
- Sprawność manualna obniżona – opóźnienie, bądź nieprawidłowy rozwój motoryki rąk, objawiający się opóźnieniem rozwoju praksji oraz małą precyzją drobnych ruchów,
- Terapia pedagogiczna – specjalistyczne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, prowadzone różnymi metodami i technikami, które mają na celu usprawnianie zaburzonych funkcji percepcyjno-motorycznych i wyrównanie deficytów rozwojowych,
- Zaburzenia percepcji wzrokowej – zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, mają problemy w rysowaniu i w odwzorowywaniu kształtów z pamięci i według wzoru. A wykonywane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne, uproszczone i pozbawione szczegółów. Dzieci te mają trudności przede wszystkim w przepisywaniu tekstu ze wzoru, w pisaniu z pamięci. Mylą litery podobne pod względem kształtu (l-t-ł, a-o, a-ą, c-e) podobne, lecz różniące się położeniem elementów stosunku do osi pionowej i poziomej (b-d-p-g, w-m, n-u) mają trudności w zapamiętywaniu kształtu liter pomijają znaki diakrytyczne liter, odwracają kolejność liter w grupach wyrazowych (tar-rat-tra), litery są nierówne, wychodzą poza linie, tempo pisania jest wolne, często obok siebie występują te same wyrazy zapisane błędnie i poprawnie.
- Zaburzenia słuchu fonemowego – trudności w spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc w odróżnianiu głosek podobnych fonetycznie (w brzmieniu i wymowie). Należą tu błędy w pisowni zmiękczeń, zapisywaniu i-j, odróżnianiu głosek nosowych om, em, on, en, pisownia głosek dźwięcznych z-s, k-g.
- Zaburzenia umiejętności fonologicznych – a więc operowania cząstkami mowy (sylaby, głoski, cząstki wyrazów) charakterystyczne błędy to przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo pisania, nasilenie błędów w pisaniu ze słuchu. W czytaniu długo utrzymujące się głoskowanie, wolne tempo, brak płynności, trudność w rozumieniu czytanych treści.
- Zajęcia dydaktyczno-wychowawcze – przeznaczone są dla uczniów mniej zdolnych, zaniedbanych środowiskowo i dydaktycznie,
- Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne – zwykle prowadzone w szkole przez nauczyciela terapeutę, a bazujące na usprawnianiu funkcji zaburzonych (korekcja) oraz na wspomaganiu funkcji dobrze się rozwijających (kompensacja), które mogą być wsparciem dla funkcji zaburzonych lub w razie potrzeby je zastąpić.